HARRAN 'BİR KÜLTÜR MİRASI'

HARRAN ‘BİR KÜLTÜR MİRASI’
Bu yazımızda Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne düzenlenen GAP gezilerinde en çok merak edilen ve bu sebeple de en fazla ziyaret edilen yerlerden birisi olan ‘Harran’ hakkında ilginizi çekebileceğini düşündüğüm bir takım bilgiler vereceğim.
Harran ilçesi Şanlıurfa şehir merkezine yaklaşık bir saat mesafede (44 km.) ve Şanlıurfa şehrinin güneydoğu tarafında Suriye sınırına yakın denilebilecek bir noktada verimli bir arazinin, verimli bir ovanın merkezinde kurulmuş ve günümüze gelene kadar da buradaki değerini tarihi süreç içerisinde sürekli korumuş olan bir şehirdir.
Tarihi, verimli toprakları, kültürel yapısı, tarihi eserleri, yaşam tarzı, yöresel değerleri ve özelliklede konik evleriyle günümüzün en çok merak edilen turistik noktalarından birisi olmuştur.
Kutsal kitaplardan yola çıkan bir kısım tarihçiler şehrin kuruluşunu Hz. İbrahim’in kardeşi olan Aran’a kadar götürürler. Ayrıca Tevrat’ta ismi geçen ‘Haran’ yerleşiminin günümüzde bildiğimiz yani bu yazımızda geçen Harran olabileceği de kimi kaynaklarda ifade edilmektedir. 13.yüzyıl tarihçilerinden olan İbni Şeddad burası için Hz. İbrahim’in Filistin’e giderken uğradığı ve bir süre oturduğu şehirdir der.
Harran ilçesinin tarihi MÖ 5000 yılına kadar gitmektedir. Bu durum bölgenin ne kadar cazip bir noktada olduğunun da en büyük kanıtlarından birisidir. Yaz aylarında yüksek sıcaklıklara rağmen halk bu toprakları binlerce yıl mesken tutmuş ve bırakmamıştır. Tarihi ipek yolunun da bu şehre yakın olarak bulunuyor olması şehrin gelişen sonrasında da etkin olmuştur.
Harran ismine ise MÖ 2000 yıllarına tarihlenen çivi yazılı tabletlerde rastlanılmıştır. Bu tabletlerde ‘Har-ra-na’ veya ‘Ha-ra-na’ ifadesi geçmektedir. Merak edilen ismin anlamına dair de; seyahat, yol, sıcak, şiddetli sıcak ve kervan isimleri ön plana çıkmaktadır.
İşte sıcağın bu denli yüksek olduğu dönemlerde de sıcaktan korunmak ve  kışın da daha sıcak tutmak siçin Harran’ın en çok ilgi çeken meşhur ‘Konik Kubbeli’ evleri inşa edilmiştir. Evler 150 ile 200 yıl kadar önce tuğla kullanılarak inşa edilmiş ve bugünlere kadar gelmiştir. Bu evlerde kullanılan kalın yapı elemanlarından örülmüş duvarlar ve camsız ufak pencereler ile yaz aylarının sıcağından olabildiğince korunma sağlanmıştır. Harran konik evleri pirizmatik bir alt yapı üzerine bindirme tekniğinde örülen tuğlaların gittikçe daralarak konik bir külah şeklini almasıyla oluşan kubbelerle kapatılmıştır. Balçık harç kullanılarak içeriden ve dışarıdan sıvanmıştır.
Binlerce yıl öncesine uzanan tarihi ile Harran birçok farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış olması yönüyle de ön plana çıkar. Şehir bir dönem güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya’daki Asur ve Babillilerin putperestlik inancı yönünden de ön planda idi. Abbasiler döneminde ise bir kısmı Müslüman olmakla beraber Hıristiyanlığı kabul edenlerde olmuştur. Bu dönem ayrıca ilk üniversite olarak kabul edilen tarihi Harran Üniversitesinin büyük bir ün kazandığı dönemde olmuştur. Günümüzde halen yer yer kalıntıları ayakta ve görülebilmektedir. Üniversitenin kuruluşu hakkında  net bilgiler elimizde bulunmuyor olsa da MÖ 2000 de Babil veya Asur döneminde yapılmış olma ihtimali üzerinde durulmaktadır.
Uğradığı çeşitli işgaller, yağmalar ve yıkımlar dan sonra eski günlerine tekrar dönemeyen şehir Osmanlılar döneminde ufak bir köy halini almış. Cumhuriyet döneminde ise GAP projesinin de etkisiyle artan nüfus yoğunluğu sayesinde tekrar bir ilçe haline gelmiştir.
Harran’ı gezerken Harran Höyüğü, 6 adet kapısı, 187 adet burcu ile kesme taşlardan inşa edilmiş tarihi şehir surları, şehir kapıları, konik evler, iç kale, üniversite kalıntıları, rasathane kulesi ve günümüze bir kısım taş yapı elemanları ulaşan Ulucamisi görülmeye değer bir başyapıt olarak durmaya devam ediyor.Konik evlerde yaşam her ne kadar devam etmiyor olsa da bir dönem yaşamış olanların evleri gelen ziyaretçilere şehrin gelenek ve göreneklerini anlatan birer ziyaret noktası olarak hizmet vermeye devam ediyor.

Bilal Çağatay Erentürk
Profesyonel Ülkesel Turist Rehberi
www.bilalerenturk.com